Biesmiella Hier Rahmanier Rahiem
Alle lof zij aan Allah, de Heer der Werelden en vrede en zegeningen voor de Profeet v.z.m.h.
In dit artikel gaan wij uitvoerig in op de visie van een grote groep muslimgeleerden die mede gebaseerd is op diverse bepalingen in de Quran en Hadith. Wij hopen dat deze informatie u mag helpen bij het maken van de keuze of u wel of geen orgaandonor wilt zijn. Per slot van rekening zijn wij allen bij Allah verantwoordelijk voor onze eigen daden.
Per 1 juli 2020 is de nieuwe donorwet ingaan. De overheid hoopt zo het aantal geregistreerde orgaandonoren te vergroten. Vanwege de coronacrisis kregen Nederlanders echter langer de tijd om te kiezen of ze orgaandonor willen zijn of niet. Mensen kregen daarom pas in september een brief op de mat. Die brief waarschuwt dat als ze geen keuze hebben gemaakt in het donorregister, ze beschouwd zullen worden als geen bezwaar tegen orgaandonatie.
Bijna 7 miljoen mensen in Nederland hebben zich geregistreerd in het donorregister. Daarvan zegt 55 procent orgaandonor te willen zijn. 34 procent van de Nederlanders geeft geen toestemming en 11 procent wil dat nabestaanden over deze keuze beslissen.
Van de groep die orgaandonor wil zijn, wordt er per jaar slecht een paar honderd orgaandonor. De ideale omstandigheden om organen te kunnen doneren komen niet zo vaak voor. Om daarvoor in aanmerking te komen moet iemand medisch geschikt zijn en in het ziekenhuis overlijden, vaak op een intensive care. In Nederland wachtten in november 2020 ongeveer 1278 mensen op een nieuw orgaan. Bij gebrek aan nieuwe organen gaan er per jaar 150 mensen op de wachtlijst dood. Wanneer een donor alle organen kan doneren, is het mogelijk 8 levens te redden: met het hart, 2 nieren, 2 longen, de lever, de alvleesklier en de dunne darm. Gemiddeld doneert een donor 3 organen.
De redenen waarom men afwijzend tegenover orgaandonatie staat betreft met name overwegingen die betrekking hebben op lichamelijke integriteit, het hersendoodcriterium en levensbeschouwelijke opvattingen. Bij bepaalde religies of geloofsovertuigingen wordt kritisch gedacht over het niet intact zijn van het lichaam na de dood.
In de Islamitische traditie speelt het begrip lichamelijke integriteit (gaafheid en heelheid) een cruciale rol. Muslims hebben niet het recht het lichaam te beschadigen, ook niet na het moment van overlijden. Dit maakt orgaanuitname tot een problematische ingreep. Niettemin kent ook de islamitische medische ethiek een aantal principes die tot een positief oordeel inzake orgaandonatie kunnen voeren, zoals het principe ‘nood breekt wet’ (Q 2:175) en de plicht van de mens om genezing te zoeken (Sahih Ibn Majah).
De Islam legt nadruk op respect voor de menselijke waardigheid en onaantastbaarheid van leven, bezit en eer.
De waardigheid en integriteit van het menselijke lichaam worden na de dood net zo gerespecteerd als tijdens het leven. De Profeet v.z.m.h. heeft hierover gezegd: “Het breken van een bot van een overledene staat als overtreding en zonde gelijk aan het breken van een bot van een levende.”
Volgens deze opvatting is het verboden op iemands graf te gaan zitten, staan, liggen, of urineren, omdat het oneerbieding is ten opzichte van de overledene. Dit respect voor de doden is niet beperkt tot muslims onder elkaar. Het moet getoond worden tegenover iedere overledene waar een muslim mee in aanraking komt, als hij een begrafenis bijwoont of een begrafenisstoet ziet passeren.
Op een dag zagen de metgezellen van de Profeet v.z.m.h. een begrafenisstoet passeren en de Profeet v.z.m.h. stond op. Iemand zei: “Maar het is de begrafenis van een Jood!” De Profeet v.z.m.h. zei: “Wanneer je een begrafenisstoet ziet, sta dan op uit respect en eerbied voor de overledene.”
De opinie van de meerderheid van de muslimjuristen en -schriftgeleerden is dat het zoeken naar beterschap en genezing van ziektes aanbevolen zo niet verplicht is. Er zijn verscheidene overleveringen van de Heilige Profeet v.z.m.h. bekend die de muslims aanmoedigen om zich medisch te laten behandelen tegen ziektes en kwalen.
Hij plachtte zichzelf te laten behandelen of gebruikte geneeskrachtige kruiden en moedigde iedereen aan om hetzelfde te doen. Zijn bekendste uitspraak hierover is: “Zoek genezing want Allah heeft zeker geen ziekte op deze aarde toegestaan zonder er een geneesmiddel voor te geven. Degenen die kennis is gegeven, zullen de middelen tot de genezing ontdekken. (Buchari)” Met deze woorden is dus in feite het beoefenen van de medische wetenschap en de geneeskunde door muslims aanbevolen.
Een algemeen aanvaarde wet in Fiqh, de islamitische rechtsleer, is het strenge verbod het lichaam van een overledene te verminken of beschadigen, ongeacht of het om een muslim of niet-muslim gaat. Volgens het principe ‘nood breekt wet’ kan er echter van deze regel afgeweken worden, dus als er sprake is van dringende noodzaak.
Autopsie
In hoeverre is deze benadering van respect voor en de integriteit van het menselijke lichaam van invloed op lijkschouwing, autopsie en transplantatie. Er zijn verschillende soorten autopsie waarmee we rekening moeten houden.
In Fiqh-al-Islami wa Adillatuh is bepaald dat autopsie/sectie verricht op lichamen van overledenen in die specifieke gevallen toegestaan is, als er sprake is van dringende noodzaak en er geen alternatieven zijn om dat doel te bereiken, zoals:
1 Op het gebied van gerechtelijke geneeskunde wordt soms autopsie toegepast om er achter te komen of de overledene door misdaad om het leven is gekomen teneinde de dader op te kunnen sporen en te laten veroordelen. Wanneer echter het vaststellen van de waarheid in een moordzaak afhankelijk is van autopsie, dan is dat toegestaan. Het is namelijk vanuit de bronnen van de Islam duidelijk aantoonbaar dat de Islam rechtvaardigheid in rechtszaken gebiedt en dus het beschuldigen en het veroordelen van een onschuldige persoon of het vrijspreken van een schuldige verbiedt. Hoewel dit in eerste instantie een tegenstelling lijkt te vormen met het respect voor het menselijk lichaam dat de Islam in alle gevallen voorschrijft en vooropstelt, moeten we de mogelijke oneerbiedigheid vergelijken met het belang dat de mens dient bij het genezen van zieken, een rechtvaardige uitspraak van een gerechtshof en het vergaren van kennis door de medische wetenschap en de geneeskunde
2 Soms wordt lijkschouwing verricht en het lichaam geopend om uit te vinden of de persoon aan een besmettelijke ziekte is overleden. Daardoor kan er bijvoorbeeld een epidemie worden voorkomen.
3 Ook verricht men autopsie in academische ziekenhuizen om studenten in staat te stellen de interne organen en hun functies te bestuderen teneinde hun anatomische kennis te vergroten. Zonder ook maar iets af te doen aan het respect voor het menselijke lichaam van een overledene kunnen de studieresultaten worden gebruikt voor het redden van mensenlevens.
Al Ifta, de Permanente Comité voor Islam Wetgeving in Saoedi Arabië, handhaaft hetzelfde criterium m.b.t. autopsie.
Hoewel autopsie in onvermijdelijke gevallen toegestaan is, dient deze binnen de gestelde grenzen te worden uitgevoerd zonder overdrijving en met in achtneming van de heiligheid van en respect voor de overledene. Na het onderzoek moeten de organen zoveel mogelijk teruggelegd worden in het lichaam en de sneden zorgvuldig gehecht. Hierna wordt de overledene op de gebruikelijke wijze afgelegd en begraven.
Orgaandonatie
Er bestaan twee soorten orgaandonatie: heartbeating donatie en non-heartbeating donatie.
1 Heartbeating donatie wil zeggen dat een donor hersendood is met een intacte circulatie (de donor ligt dus aan de beademingsmachine op een intensive care). De circulatie wordt pas stopgezet na de donatieprocedure. Omdat de functie van de organen bij heartbeating donoren intact is heeft deze vorm van orgaandonatie de voorkeur boven non-heartbeating donatie.
2 Bij een non-heartbeating donor is de donor overleden. Er is geen circulatie. In dit geval is donatie van hart en dunne darm niet meer mogelijk.
Er zijn 4 categorieën non-heartbeating donoren:
1 overleden bij aankomst in het ziekenhuis: in Nederland wordt bij deze categorie patiënten geen donatie verricht;
2 acuut overleden, eventueel na reanimatiepoging: alleen donatie van de nieren is mogelijk;
3 spoedig te verwachten overlijden, bijvoorbeeld bij patiënten met een ernstig neurologisch beeld (ALS, Alzheimer): donatie van meerdere organen is mogelijk;
4 Hartstilstand bij heartbeating donoren.
Na het stoppen van de circulatie is de tijd waarin organen geschikt zijn voor donatie beperkt. Onder de juiste omstandigheden kunnen de nieren bijvoorbeeld maximaal 2 uur zonder circulatie. Bij de overige organen is deze periode 1 uur.
Het hart uit een overleden menselijk lichaam te halen en te transplanteren in een ander lichaam, komt in beginsel neer op schending en verminking van het menselijk lichaam en is dus in die zin volgens de Islamitische wet verboden. Maar de Islamitische ethisch-juridische principes stellen volgens het prioriteitsprincipe altijd het belang van de mens voorop. Zo is er bijvoorbeeld geen bezwaar tegen het openen van de maag van een overledene als die bijvoorbeeld een significante hoeveelheid goud heeft ingeslikt, om dit eruit te halen in het belang van de nabestaanden. Dit precedent betekent toepassing van de algemene stelregel ‘nood breekt wet’.
Er is geen Islam schriftgeleerde of jurist die eraan twijfelt dat bloedtransfusie is toegestaan. In oorlogsgebieden van het Midden Oosten zijn bloed-, orgaan-, weefsel- en oogbanken bekend en er is geen Islamgeleerde die dit verbiedt.
Een belangrijke basis voor orgaantransplantatie is de overweging of een dergelijke handeling ‘in het algemeen belang’ van de samenleving is. Dit concept wordt in het Arabisch ‘Al-Maslahat’, (maatschappelijk welzijn) genoemd.
Daar orgaantransplantatie en bloedtransfusie duidelijk in het algemeen belang van ‘het leven’ en ‘de mens’ plaatsvinden en er in de Islamitische wetgeving (Shari’ah) geen uitgesproken negatief oordeel over te vinden is, hebben de muslimgeleerden er niet tegen geprotesteerd.
Volgens de Islam bestaat de mens uit twee essentiële componenten, t.w.: een stoffelijke (het lichaam) en een geestelijke (de ziel). Er is sprake van leven als de ziel in het lichaam aanwezig is en dood, als de ziel het lichaam heeft verlaten.
De Heilige Qur’an vermeldt: “Allah die alles wat Hij schiep op de beste manier heeft geschapen. En Hij begon de schepping van de mens uit klei. Daarna maakte Hij zijn nageslacht van een uittreksel van nederig water (sperma). Daarop voltooide Hij hem en blies in hem de Ziel en Hij schonk jullie het gehoor en het gezichtsvermogen en het hart. Maar jullie betonen weinig dankbaarheid!” (Q32:7-9)
In een ander vers staat: “Allah neemt de zielen weg bij hun sterven en bij degenen die niet sterven in hun slaap. Dan houdt Hij degenen waarvoor Hij de dood heeft beslist achter, en stuurt Hij de overigen terug tot een vastgestelde tijd ……..” (Q39:42).
De ziel is gehuld in een mysterieuze sluier en niemand is er in geslaagd haar ware aard te ontdekken. Haar aanwezigheid resulteert in leven dat zich uit in bewegingen en andere lichamelijke activiteiten. Als de ziel het lichaam verlaat, heeft dat de dood tot gevolg.
In de geneeskunde onderscheidt men verschillende definities van ‘dood’:
– Klinische dood: Toestand waarbij ademhaling, bewustzijn en circulatie (bloedsomloop) afwezig zijn. Door middel van reanimatie kan deze toestand soms ongedaan gemaakt worden. Als dit niet gebeurt dan treedt na 4 tot 6 minuten de biologische dood in.
– Biologische dood: Is de situatie, waarin (hersen)cellen onherstelbaar beschadigd zijn, waardoor het leven onherroepelijk beëindigd is.
– Hersendood: Toestand van de hersenen waarbij de vitale hersenfuncties, door beschadiging op cellulair niveau, zoals ademhaling en bewustzijn zijn uitgeschakeld. Het lichaam reageert op geen enkele pijnprikkel, de ogen reageren niet meer op licht en het EEG (elektro-encefalogram = registratie van de elektrische hersenactiviteit) vertoont geen activiteit. Herstel is niet mogelijk en zonder kunstmatige beademing/voeding en medicijnen zal de biologische dood snel intreden.
Het hart werd voor eeuwen beschouwd het centrum van leven te zijn in het lichaam. Als het hart het begeeft zal de dood spoedig volgen. Er ontstaat echter weer leven als het hart op gang gebracht is door hartmassage en defibrillatie.
In de laatste vijf decennia heeft de mens op het terrein van geneeskunde grote vooruitgang geboekt en belangrijke verbeteringen met zich meegebracht die voorheen ondenkbaar waren. Daarom is het nu ook mogelijk om organen van het ene lichaam in een ander te transplanteren waardoor de kwaliteit van het leven verbeterd wordt en de levensduur verlengd.
Met betrekking tot leven en dood wordt het hart niet langer beschouwd te zijn het belangrijkste orgaan. In plaats daarvan worden nu de hersenen gezien als het allerbelangrijkste orgaan voor het gehele lichaam, voor alle functies en bewegingen.
Als de hersenen geheel of gedeeltelijk beschadigd raken zal de gesteldheid van het lichaam en de functies ook geheel of gedeeltelijk verslechteren.
De Majlis-e-Shura Al Islami in Gatesville, Cape Town in Zuid Afrika, heeft op 5 mei 1994 verklaard dat als artsen, door het volgen van het hersendoodprotocol, hersendood hebben geconstateerd, dan dient de patiënt ook vanuit de optiek van de Islamitische Shari’ah als dood beschouwd te worden. Islam jurist Qari Mujahid Al Islam Qaasimi zegt dat de ziel niet aanwezig is in het lichaam van een hersendode, met andere woorden: de patiënt is dood.
De Council of Islamic Fiqh Academy in Jeddah heeft reeds in 1988 besloten dat het toegestaan is de organen van een overledene voor transplantatie doeleinden te gebruiken vooropgesteld dat het met toestemming van de donor of van de nabestaanden gebeurt. Dit instituut concludeert dat er sprake is van “dood” als:
– alle hersenfuncties zijn uitgevallen en niet meer ongedaan gemaakt kunnen worden door medische behandeling;
– als het hart het heeft begeven en de ademhaling gestopt en deze niet meer op gang gebracht kan worden door een medisch ingreep.
Veel mensen vragen zich af of je wel echt overleden bent als een arts op een gegeven moment besluit om je dood te verklaren voor de orgaanuitname. Zij zijn namelijk bang dat zij te vroeg aan hun eind komen. Is deze angst gegrond of niet? Je bent overleden als het hart en de longen zijn gestopt met functioneren, maar ook als de hersenen voorgoed zijn uitgevallen. Zelfs als met kunstmatige beademing en medicijnen het hart en daarmee ook de bloedcirculatie op gang wordt gehouden, kan het bloed de hersenen niet meer bereiken. De persoon is dan hersendood en overleden, elke verdere behandeling is dan zinloos.
Op een intensive care afdeling kan het lichaam van een hersendode nog enige tijd blijven functioneren door het toepassen van kunstmatige beademing. Wanneer iemand hersendood wordt verklaard, kan dat voor de nabestaanden een moeilijk te verwerken mededeling zijn. Door de kunstmatige beademing ziet de hersendode er niet dood uit; lijkt te slapen, heeft een normale huidkleur en voelt nog warm aan. Op de monitor is de hartslag te zien.
Van belang is het geheel en onherstelbaar verlies van de functie van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg. De persoon kan niet meer zelfstandig ademhalen. Alle hersenfuncties zijn uitgevallen en het lichaam kan de bloeddruk en temperatuur niet meer regelen. Deze toestand is juridisch gelijkgesteld aan de dood. Als de eventuele beademing wordt gestopt zullen alle weefsels snel beginnen af te sterven.
Hoe wordt de hersendood vastgesteld? Maar hoe stellen de artsen dan vast dat je hersendood bent? Daar is een speciaal Hersendoodprotocol voor opgesteld dat in Nederland gebruikt wordt voor de vaststelling van de hersendood. Het Hersendood Protocol is verankerd in artikel 15, derde lid, van de Wet op de orgaandonatie dat op 1 september 2006 in werking is getreden.
In het protocol staat stapsgewijs beschreven welke onderzoeken artsen moeten uitvoeren om de hersendood vast te stellen. Ook moet het volgens de wet door ieder ziekenhuis gebruikt worden. Deze artsen die het moeten vaststellen zijn niet betrokken bij de uitname en transplantatie van organen.
De behandelende artsen stellen de hersendood vast als uit onderzoek blijkt dat:
– De hersenbeschadiging van dodelijke aard en onbehandelbaar is. Oorzaken van bewusteloosheid en reactieloosheid zoals onderkoeling en vergiftiging moeten uitgesloten zijn.
– Zowel het bewustzijn als hersenstamreflexen ontbreken.
– Er geen elektrische activiteit en geen spontane ademhaling meer is.
Testen Met een Elektro-encefalogram (EEG) wordt de elektrische activiteit van de hersenen gemeten. Als er geen elektrische activiteit wordt gemeten, is verwarring met een coma meteen uitgesloten. In geval van coma, ook wel schijndood genoemd, is er namelijk nog wel sprake van elektrische activiteit in de hersenen. De test wordt minstens twee keer uitgevoerd. Bij de apneutest wordt de beademingsmachine losgekoppeld om te kijken of de ademhaling spontaan opgang komt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van koolzuurmetingen in het bloed.
Contrastvloeistof Wanneer een EEG niet mogelijk is (bijvoorbeeld bij een verbrijzelde schedel) of als blijkt dat de apneutest niet goed uitvoerbaar is, wordt een angiogram gedaan. Dat is een onderzoek van de bloedvaten, waarbij de arts contrastvloeistof in de hersenen spuit en zo kan vaststellen of er nog bloed door de hersenen stroomt.
Tijdstip van overlijden Het moment waarop de hersendood wordt vastgesteld, is het officiële tijdstip van overlijden. Deze definitieve diagnose kan dus pas worden gesteld nadat alle voorgeschreven onderzoeken zijn uitgevoerd.
Als hersendood door de artsen is geconstateerd, kunnen sommige orgaanfuncties gedurende zes uren tot twee weken in tact gehouden worden. De aanwezigheid van polsslag of onwillekeurige bewegingen na de hersendood duidt niet op tekenen van leven. We weten dat er gedurende enige tijd polsslag en onwillekeurige bewegingen waarneembaar zijn van iemand die is opgehangen of onthoofd. Dit duidt niet op tekenen van leven, nog is het mogelijk ze weer tot leven te brengen.
In nood kunnen verboden tijdelijk overtreden worden zoals in geval van levensbedreigende situaties waarbij het verbod op bijvoorbeeld het eten van kadavers en het drinken van wijn opgeschort wordt.
Allah zegt in de Heilige Qur’an: “Voorwaar, Hij heeft slechts voor jullie verboden het gestorvene, het bloed, het varkensvlees, en dat waarover bij het slachten een andere naam dan die van Allah is uitgesproken. Maar wie door nood gedwongen is, zonder dat hij het wenst, en niet overdrijft, dan is het voor hem geen zonde. Voorwaar, Allah is meest Vergevensgezind, Meest Barmhartig”. (Q2:173)
Dit vers verbiedt het consumeren van bepaalde soorten voedsel maar geeft tegelijkertijd aan dat in geval van nood het toegestaan is ze te nuttigen. Vanuit dit vers komen de volgende twee legitieme stelregels voort: ‘Noodzakelijkheden gaan boven verboden’ en ‘Het kiezen tussen het minste van twee kwaden, indien een van beide niet vermeden kan worden’.
Het is vermeld in Tuhfat al-Fuqahā’: “Als een zwangere vrouw sterft, en het kind nog steeds in leven is in haar buik, dan zal de baby middels een keizersnede gehaald worden.” (Samarqandi, Tuhfat al-Fuqaha, 4/261 & Badai’i al-Sana’i).
Deze stelregels voorzien in de basis tot het toestaan van orgaandonatie in de Islam. Letsel toebrengen aan het lichaam van de donor is minder erg dan het laten overlijden van een patiënt. Op basis van deze principes is het ook toegestaan voor degene die omkomt van de honger, om het vlees te eten van iemand die reeds overleden is.
Op basis van de stelregel ‘nood breekt wet’ kan het volgende geconcludeerd worden:
– Het is toegestaan voor een levende donor organen aan een patiënt af te staan wiens leven ervan afhangt, vooropgesteld dat zijn eigen leven daardoor geen gevaar loopt. De Heilige Profeet zegt: “Hij die zijn medemens in moeilijkheden helpt, Allah zal hem helpen op de Dag des Oordeels”;
– Het is eveneens toegestaan om organen van een overledene te gebruiken voor patiënten wiens levens ervan afhangen;
– Het is voor een muslim toegestaan de organen en weefsels na zijn dood te doneren aan degene die een transplantatie behoeven
Na toetsing van de medische onderzoeksresultaten met betrekking tot hersendood aan de Shari’ah is men tot de volgende slotsom gekomen:
– Als de artsen, na het uitvoeren van het hersendoodprotocol, definitief hebben aangetoond dat de donor hersendood is, d.w.z. het volledige en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg, kan er een aanvang gemaakt worden met de uitname van de te transplanteren organen en weefsels.
– Het staat niet ter discussie dat de mensheid moet profiteren van de kennis die de vooruitgang van de medische wetenschap met zich meebrengt. Het is immers de Almachtige Allah die deze vooruitgang mogelijk maakt. Pijn en leed kunnen door toepassing van de moderne technologie verzacht of geheeld worden en zelfs levens gered. Echter dient een ieder, maar vooral de artsen eraan herinnerd te worden dat menselijke wezens de meest verheven schepselen op aarde zijn. Hun waardigheid tijdens het leven maar ook na de dood dient te allen tijde gewaarborgd te blijven.
In de Heilige Qur’an staat: “En voorzeker, Allah heeft de kinderen van Adam geëerd. Hij bracht hen op het land en in de zee. Allah gaf hun levensonderhoud van het goede en hij bevoorrechte hen met een privilege boven vele van de andere schepsels die Hij heeft geschapen” (Q17:70).
Het leven van elk mens is heilig, het ongeoorloofd nemen van een leven staat gelijk aan het beëindigen van het leven van het gehele mensdom. Daarentegen staat het sparen van een leven gelijk aan het redden van het leven van de mensheid.
De Qur’an zegt: “Daarom heeft Allah de Kinderen van Israël voorgeschreven dat voor wie een ziel doodt…. het is alsof hij alle mensen doodde en dat voor wie iemand laat leven het is alsof hij alle mensen laat leven……” (Q5:32)
Het is daarom niet toegestaan een ander ongeoorloofd te doden, ook al zou men daartoe gedwongen worden en gevaar voor eigen leven zijn.
Diverse muslimlanden hebben de volgende resoluties m.b.t. orgaan donatie en transplantatie uitgevaardigd: 1 Het begrip hersendood is de juiste definitie van dood
2 Als er geconstateerd is dat de hersenstam en het verlengde merg dood is, is daarmee geheel in analogie met de opvatting in de geneeskunde en wetgeving, de dood ingetreden. Dientengevolge is het dan toegestaan de te transplanteren organen uit het lichaam te verwijderen.
3 Het is toegestaan om een lichaamsdeel van een persoon te verplaatsen naar een andere plek in of op zijn lichaam.
4 Het is toegestaan om een lichaamsdeel uit een levende donor te transplanteren naar een andere lichaam, als het desbetreffende lichaamsdeel zelf groeit en tot de oorspronkelijk staat herstelt (zoals het bloed of huid).
5 Orgaantransplantatie als middel om menselijk leed te verzachten en zelfs levens te redden is volgens de Shari’ah geoorloofd. In goed gedocumenteerde besluiten van de Islamic Fiqh Academy, Muslim World League te Mekkah, blijkt dat het volgens de Shari’ah toegestaan is organen uit het ene lichaam te verwijderen en te transplanteren in een ander met het doel het leven van de ontvanger te redden of het normaal functioneren van de organen te stabiliseren
6 Het is niet toegestaan om organen te doneren die van levensbelang zijn. Immers elk leven is heilig, daarom is het verboden een leven te offeren om een ander te redden.
7 Het is verboden (harām) om een orgaan uit een levende persoon weg te halen, waardoor er schade kan worden gebracht aan een onmisbare en vitale functie van zijn lichaam, ook al zou zijn leven geen gevaar lopen, zoals het verwijderen van de hoornvlies van de ogen.
8 De donatie en transplantatie van seksuele organen is verboden. De transplantatie van seksuele organen, zoals: de zaadbal (welke zorgen voor de productie en het lozen van sperma) en de eierstokken (welke zorgen voor ovulatie) naar een ander persoon, is niet toegestaan. Het zal leiden tot verwarring met betrekking tot de afstamming. Dit vanwege het feit dat de sperma en de eicel altijd aan de donor toebehoort en niet aan de begunstigde. De donatie van twee testikels leidt tot impotentie van de donor en leidt tevens tot verwarring en verlies van identiteit en verwantschap.
9 Donoren die bij leven een orgaan afstaan, ontvangen daarvoor geen vergoeding. Wel hebben ze recht op een financiele vergoeding voor gemaakte onkosten. Het woord donatie – ontleend aan het Latijnse woord “donare” (schenken) – behelst zelf al een bepaalde interpretatie van wat orgaandonatie is, namelijk een gift of geschenk: iets wat niet kan worden afgedwongen en waarvoor evenmin betaald mag worden (sadaqah).
10 De illegale handel in organen is verboden. De verkoop van organen in de Islam is niet toegestaan, zoals dat internationaal ook het geval is.
Het afscheid nemen van de overledene is altijd mogelijk. Ook is er voldoende tijd voor. Bij donatie van organen kunnen nabestaanden, zowel voor als na de donatieoperatie afscheid nemen. Ook is het niet nodig om de begrafenis uit te stellen bij donatie. De overledene blijft maar een halve tot een hele dag extra in het ziekenhuis.
Het uitnemen van organen en weefsels gebeurt met de grootst mogelijke zorgvuldigheid en respect voor de overledene. Daarom kan een overledene altijd opgebaard worden. Wel moeten nabestaanden rekening houden met een zeer bleke kleur van de overledene als er organen gedoneerd worden. Dit komt door het bloedverlies tijdens de donatieoperatie.
Ook bij afnemen van de huid is het mogelijk om de overledene thuis of in het uitvaartcentrum op te baren. Dit komt doordat er nooit huid van het gezicht, de hals of handen wordt verwijderd. De rest van het lichaam is bij het opbaren altijd bedekt met kleding, waardoor de huid daar wel verwijderd kan worden, zonder dat dit te zien is voor de nabestaanden.
De volgende Islam instituten hebben zich reeds voor orgaan-, weefseldonatie en transplantatie uitgesproken:
– Fiqh Academy of the Organization of the Islamic Conference in Jeddah
– Grand Ulema Council van Saoedi Arabië
– Fiqh Academy of the Muslim World League, Makkah
– Iraanse Autoriteit in Religieuze Zaken
– Al Azhar Universiteit in Cairo
– Europese Raad voor Fatwah en Research
– Muslim Law Council in Groot Brittannië
– Malaysia Department of Islamic Development
Samenvatting
Het doneren van organen is een kwestie die telkens opnieuw vragen oproept in de samenleving. De medisch-ethische en religeuze overwegingen die vanuit het islamitisch oogpunt ten grondslag liggen aan orgaandonatie is in het voorgaande uiteengezet. Voorop staat dat de ontwikkelingen in de medische wetenschap niet stil liggen, maar elkaar razendsnel opvolgen. Alleen al om die reden zijn de antwoorden op medisch-ethische vraagstukken niet simpelweg
terug te vinden in de werken van de schriftgeleerden die voor ons geleefd hebben.
De huidige medische wetenschap is inmiddels dermate specialistisch, dat de geleerden van deze tijd zich vaak laten bijstaan door medische specialisten voordat zij een religieus standpunt innemen. Het gevolg is vaak wel dat de nieuwe generatie geleerden zelfstandig tot eigen inzichten komt, die van elkaar kunnen verschillen.
Er zijn twee opvattingen wat betreft de positie van orgaandonatie in de Islam. Een kleine minderheid van de hedendaagse geleerden bepaalt dat dit niet is toegestaan, vanwege de eer en onschendbaarheid die toegeschreven wordt aan het menselijk leven. Zij baseren zich daarbij voornamelijk op de hadith van de Profeet (s.a.w.) aangaande de integriteit van het lichaam. Tevens redeneren zij dat het menselijk lichaam geen bezit van de mens zelf, maar toebehoort aan Allah Subhanahu wa Ta’ala.
De grote meerderheid van de geleerden daarentegen staat orgaandonatie (in leven en na de dood) uitdrukkelijk toe. Zij menen op basis van de Qur’an en Hadith dat het doneren van organen juist het belang van de mensheid dient.
Op grond van de juridische basisprincipes: “noodzaak maakt verboden zaken toelaatbaar” en “nood breekt wet” concluderen zij dat orgaan- en weefseldonatie toegestaan is.
Deze groep geleerden ziet dus geen tegenstrijdigheid tussen orgaandonatie en de menselijke waardigheid, maar stelt dat deze juist in lijn is met de geest en de inhoud van de islamitische richtlijnen. Ze beschouwen het afstaan van organen juist als een verheven vorm van liefdadigheid (sadaqah jariah).
Wij hopen dat boevenstaande informatie u mag helpen bij het maken van de keuze of u wel of geen orgaandonor wilt zijn. Per slot van rekening zijn wij allen bij Allah verantwoordelijk voor onze eigen daden.
Wallahu A’lam